Wie hoopte nooit meer de tragedie van een dag als 9/11 te zien of mee te maken, deed er goed aan deze zomer de bioscoop te mijden. Liefhebbers van zogeheten Disaster Porn – fraai en realistisch vormgegeven rampen – mochten daarentegen in hun handjes knijpen. In films als Star Trek Into Darkness, Man of Steel of Pacific Rim zagen bioscoopbezoekers grootschalige vernietiging van steden, compleet met instortende gebouwen, stofwolken en met as bedekte slachtoffers. Hollywood is na twaalf jaar helemaal over het trauma van 9/11 heen, maar is de betekenis ervan vergeten.
Lees verder bij Tone, of hieronder.
Dood en verderf, het einde van de wereld en menselijk drama is niet weg te denken uit onze cultuur. Terecht, het zijn thema’s uit ons verleden, heden en onze toekomst. Lees nog eens een keer de Openbaring van Johannes, kijk naar Lars von Triers Melancholia, of sla de buitenlandpagina open van de krant van vandaag. Deze zomer was niet de eerste vol blockbusters waarin rampen centraal stonden.
Variant van atoombom
Maar voor het eerst voelde het geweld gratuit en grotesk aan. Meer dan normaal in ieder geval en dat was opvallend. Zeker in de nieuwste Superman-film. Waar in Star Trek Londen een bomaanslag te verduren krijgt en San Francisco gedeeltelijk wordt verwoest door een neerstortend ruimteschip, gaat in Man of Steel een hele stad er aan. En hoe.
Buzzfeed maakte met rampenexpert Charles Watson een analyse van de schade in Man of Steel. Om een idee te geven van de omvang staan achter de cijfers tussen haakjes de getallen van 9/11. In de Superman-film gaan naar schatting 129.000 mensen dood (2753), worden er na afloop 250.000 vermist, vallen er 1 miljoen gewonden, is de schade aan de stad 750 miljard dollar (105 miljard) en de wereldwijde schade 2 biljoen dollar (rond de 150 miljard dollar). Volgens de rampenexpert keken bioscoopbezoekers naar een eigentijdse cinematografische variant van de atoombom op Nagasaki.
Slechteriken verslaan
De invloed van 9/11 op de filmindustrie is heel duidelijk terug te zien in de evolutie van (super)helden in de afgelopen jaren. Helden zijn er niet meer om (humanitaire) rampen te voorkomen, maar om in de nasleep ervan de slechteriken te verslaan (The Avengers, The Dark Knight, Olympus Has Fallen); zijn diezelfde slechteriken niet te onderscheiden van terroristen (Iron Man), en grote steden, in het bijzonder New York, krijgen er altijd van langs (Cloverfield, Heroes).
Het bioscooppubliek wil de eigen gevoelens van machteloosheid terugzien van die dag in september 2001. We willen 9/11 en de gevolgen ervan begrijpen. En we willen zien dat de mensen tegen wie we opkijken, net als wij, op die dag machteloos stonden om iets te doen.
Mythologische lading
Maar Hollywood is daarin doorgeslagen. Nu het over het trauma heen is gekomen, wil het de ramp overtreffen. “Dat is lui, goedkoop en zenuwafstompend en het moet een halt toegeroepen worden”, schreef Kyle Buchanan al in juni in zijn recensie over Man of Steel in Vulture. We zijn gewaarschuwd. Want wat het publiek in die film zag, zal het vaker zien, gezien het succes van de films.
Wat de Superman-film ontbeerde, naast een geloofwaardige hoofdpersoon, was hoop en inspiratie. Daar offerde regisseur Zack Snyder willens en wetens 129.000 – zij het fictieve – mensen op om een Griekse tragedie te maken van Man of Steel: “Ik wilde dat de film een mythologische lading kreeg. In de mythologie staat massale sterfte symbool voor rampspoed”.
Nagedacht over rampspoed
Het probleem van Man of Steel én Star Trek is echter dat de helden niet eens proberen de rampspoed te voorkomen. Superman – de beschermer van de mensheid – probeert niet eens de vallende wolkenkrabbers tegen te houden of de mensen erin te redden. Nee, hij slaat zijn tegenstanders bewust door die gebouwen heen zodat ze ineenstorten. Waar de held in Superman II uit 1980 nog zijn gevecht onderbreekt – met dezelfde slechterik als in zijn meest recente film – om mensen te redden uit een vallende wolkenkrabber, laat hij ze nu ongemoeid. De ‘S’ op de borst van Superman betekent ‘hoop’, zegt de hoofdpersoon in de film. Maar hij staat eerder voor ‘schuld’.
Ook in Star Trek worden totaal geen pogingen van de hoofdpersonen getoond om een neerstortend ruimteschip op San Francisco tegen te houden. Alles wordt in het werk gesteld de slechterik te pakken. In Pacific Rim zien we tenminste nog mensen schuilkelders induiken, daar sterven minder mensen en is er over de rampspoed nagedacht.
Is dat de erfenis van 9/11? Grafisch hoogstaand en realistisch ultrageweld zonder logische of morele onderbouwing? Laten we hopen van niet. Laten we twaalf jaar na 9/11 andere lessen uit deze gruwelijke gebeurtenis trekken.
